در تحقیق اجتماعی، انواع زیادی از مصاحبه وجود دارد. معمول ترین مصاحبه ها عبارتند از:
بی ساختار
نیمه ساختار یافته
ساختار یافته
انواع روش های مصاحبه به عنوان یک ابزار جمع آوری داده ها، نقاط قوت و ضعف زیادی دارند. روشی که برای مصاحبه انتخاب می شود با راهبردها، اهداف، و سوال های پژوهش تناسب دارد. به علاوه روش مصاحبه ای که ما انتخاب می کنیم روی جنبه های علمی مصاحبه و نحوه ای که این فرایند را مدیریت می کنیم تاثیر می گذارد. در هر حال انواع مصاحبه از عمق های متفاوتی برخوردارند و غنای اطلاعاتی حاصل از آنها نیز متفاوت است.
مصاحبه های بی ساختار
مصاحبه بی ساختار، یا مصاحبه ی دارای ریزنکته های کامل(پرژرفا)، گاه مصاحبه سرگذشت زندگی نامیده می شود.
این نوع مصاحبه معمولا در تحقیقات مربوط به سرگذشت زندگی از قابلیت کاربردی خوبی برخوردار است.
در این نوع مصاحبه تلاش محقق آن است که به فهم فراگیری از نقطه نظرات یا وضعیت مصاحبه شونده نائل آید.
سوال های مصاحبه در این روش از قبل طراحی نشده اند ولی مرتبط با هدف و یا سوال کلی پژوهش هستند.
در این روش هیچ مقوله از پیش تعیین شده ای برای طبقه بندی پاسخ ها وجود ندارد. اغلب مصاحبه ها ساختار نیافته هستند، اما با مجموعه ای از سوالات جهت داده می شوند.
این نوع مصاحبه را بی ساختار می نامند، یعنی مصاحبه شونده در آن آزاد است درباره هر آنچه به نظرش با اهمیت می نماید صحبت کند و معمولا دخالت و نفوذ اندکی از سوی محقق در جریان مصاحبه اعمال می شود.
این نوع مصاحبه فقط می تواند در مورد تحقیقات کیفی مورد استفاده واقع شود.
مصاحبه بدون ساختار برای جستجوی تفاسیر و معانی وقایع و موقعیت ها و اهمیت فرهنگی و نمادی آنها از دیدگاه مردم به کار برده می شود.
مصاحبه بدون ساختار به طور گسترده ای در پژوهش های اجتماعی و حوزه های دیگر استفاده می شود و گنجایش تولید داده های غنی و ارزشمند را دارد.
نکات:
از آنجایی که محقق سعی می کند حتی الامکان کمترین پرسش را بپرسد، مردم عموما تصور می کنند که این نوع مصاحبه از انواع دیگر آسان تر است اما:
-قلّت پرسش ها الزاما نشانه ی آسان بودن این نوع مصاحبه نیست.
–محقق باید توانایی آن را داشته باشد که تا رابطه دوستانه ی نزدیکی با آزمون شونده برقرار کند.
– این نوع مصاحبه نیازمند اعتماد آزمون شونده به محقق است و این می تواند کار دشواری باشد لذا به هوشیاری و پایداری نیاز دارد.
–محقق باید توجه داشته باشد و اطلاعات با اهمیت را درک کند و برای دریافت ریزنکته های بیشتر پرسش های تکمیلی را از آزمون شونده بپرسد.
–محقق باید بداند که چگونه با هوشیاری فکر آن دسته از آزمون شوندگان را که در صحبت های خود به بیراهه می روند به مسیر درست برگرداند.
– در این روش مصاحبه گر باید سوال ها را به گونه ای مطرح کند که جهت دهنده نباشد اما هدایت جریان مصاحبه را در دست داشته باشد.
-یک مصاحبه عمیق موفق، بسیاری از ویژگی های یک گفتگوی صمیمی و طولانی را دارد. این مصاحبه به طور گفتگوی غیر رسمی صورت می گیرد و زمانی مفید است که با مشاهده همراه باشد. در مصاحبه ساختار نیافته سوال هایی که به شکل گفتگو باشد، به راحتی پاسخ داده می شود.
-مهارت در این نوع مصاحبه و بخصوص در کاوش معانی و تفسیر طبیعی نیست و مصاحبه گران برای گسترش مهارت های مصاحبه، به آموزش نیاز دارند.
-این نکته نیز حائز اهمیت است که مصاحبه ی بی ساختار می تواند حجم زیادی از داده به وجود آورد که تجزیه و تحلیل آنها دشوار خواهد بود. (برای آشنایی با نرم افزار های تحلیل داده های کیفی این مقاله را بخوانید).
-در این روش جواب ها غیر استاندارد و رسمی هستند و به همین علت تحلیل پاسخ ها مشکل می شود. البته زمانی که ترتیب سوال ها مشخص باشد تحلیل آنها آسان تر می شود.